Nadenken over het "effect van de preek" is voor sommige christenen bijna onbetamelijk. Als het onderwerp ter sprake komt maken zij opmerkingen in de trant van 'Gods water over Gods akker laten vloeien', of 'de Geest waait waarheen hij wil". Natuurlijk is het niet zo dat nadenken over de gevolgen van de prediking te duiden is met absolute feiten en waarheden. Het zichtbare effect van een les wiskunde is nu eenmaal makkelijker vast te stellen dan het zichtbare effect van een preek, of prediking in het algemeen. Aan de andere kant kan er ook te achteloos worden gedaan over dit belangrijke thema. Er zijn vele honderden meters boeken geschreven over predikkunde/homiletiek. Op elke universitaire opleiding en bijbelschool wordt er ruim aandacht aan besteed. En terecht! Er zijn echter maar heel weinig boeken over het effect van de preek op de luisteraar. En een preek is ten diepste geen staaltje redenaarskunde en nog minder een etalage waarin het primair zou draaien om de prediker en zijn kennis van de bijbel en retorische vaardigheden. Waar gaat het dan wel om? Het gaat erom dat Gods woord en zijn goddelijke principes zo dicht mogelijk bij de luisteraar wordt gebracht. En dat het niet alleen zijn hoofd maar ook zijn hart raakt. Uiteindelijk moet het leven van de luisteraar zodanig beïnvloed worden dat het meer gaat lijken op het leven van de Here Jezus. In de kerk zijn er immers twee hoofddoelen. God ontmoeten en eren en levens die veranderen naar het beeld van Christus.
Met name voor dat laatste onderdeel is de preek van groot belang. Dat belang wordt vaak onderschat. In de eerste maanden van het nieuwe jaar wordt in menige kerkenraad besproken hoe vaak een bepaalde gastspreker mag komen. In veel gevallen is er geen objectief criterium aan de hand waarvan dat bepaald wordt. Sympathieën/antipathieën/reacties uit de gemeente/en soms het effect van wegblijven of juist extra aantrekken van gemeenteleden zijn vaak leidend bij de keuze van gastsprekers. Wie tijdens een kerkenraads bijeenkomst de aanwezigen laat nadenken over de vraag: Wat is een goede preek? zal verbaasd staan over de diversiteit van de antwoorden. Die zijn in de regel zeer uiteenlopend. Wil je het zelf eens ervaren hoe verschillend men hier over denkt? Stel deze vraag dan binnen de kerkenraad, stel hem in de bijbelkring waar je deel van uitmaakt en ervaar wat de antwoorden zijn. Sommigen zullen een antwoord geven in de vorm van een naam van een favoriete spreker. Anderen zullen wellicht een antwoord geven wat te maken heeft met theologie en exegese. Een derde reageert met het noemen van een maximum tijd voor de preek en een vierde misschien een antwoord waarin dingen genoemd worden als humor en praktische toepasbaarheid.
Is er eigenlijk een meetlat, zijn er criteria vast te stellen waaraan een goede preek zou moeten voldoen? Dat is lastig, want er is persoonlijke voorkeur en die mag er ook zijn. Toch gaan we een poging wagen. Daarbij gaan we uit van enkele vooronderstellingen:
- je vindt de preek een belangrijk onderdeel van de zondagse samenkomst en wil graag dat deze maximaal ingezet wordt om de aanwezigen te vormen, toe te rusten, te bemoedigen en indien noodzakelijk te corrigeren.
- je criteria voor een preek reiken verder dan “als de gemeente maar tevreden is”
- je verlangen is dat de gemeente gebouwd wordt en individuele levens worden veranderd naar het beeld van Christus en dat de preek daar een belangrijke bijdrage aan levert.
Laten we beginnen met enkele inhoudelijke zaken.
Wat we zien is dat Jezus noch naar de schare, noch naar de discipelen toe, Tale Kanaans gebruikt. Dat was iets wat meer bij de Farizeeën paste. Hij is praktisch ingesteld wat met name tot uiting komt in de vele gelijkenissen. Zijn woorden waren relevant en sloten aan bij de leefwereld van zijn toehoorders. Niet zelden reageren zij op de toespraak en ontstond er een dialoog. Ze gingen niet over tot koffie drinken en het bespreken van de vakantie ervaringen, maar reageerden op wat zij hadden gehoord. Bij Petrus zien we hetzelfde in Handelingen 2. Wat opvalt is dat na zijn toespraak de luisteraars emotioneel geraakt waren (vs.38) De toespraken die we in de bijbel zien waren levensveranderd.
Sommige voorgangers (het zijn niet de zgn. 'preektijgers') vinden preken ondankbaar werk. Een goede preek maken kost al gauw 10 tot soms wel 20 uur voorbereiding. En een week later weet meer dan 70% van de aanwezigen bij navraag niet meer waar de preek over ging. De overigen kunnen nog wel het hoofdthema benoemen, maar herinneren zich weinig of geen onderdelen van de preek. Gevraagd naar de leermomenten of de eye-openers van de preek van afgelopen week blijven velen van die laatste 30% ook het antwoord schuldig. Als je dit leest, zou de moed je inderdaad in de schoenen zakken. Waar doe je het voor?
Wat kunnen wij, als mensen, doen om ervoor te zorgen dat het geestelijk effect van een preek zo optimaal mogelijk is?
In bovenstaande vraag zijn bewust de woorden wij als mensen onderlijnd. Want er is naast het menselijke aspect uiteraard ook een belangrijk geestelijke aspect. Gods soevereiniteit kunnen wij niet en willen wij ook niet beïnvloeden. Hij bepaalt het effect en niemand anders.
Maar wij hebben wel invloed!
De bronnen die we kunnen raadplegen lopen uiteen voor wat betreft de genoemde percentages. Maar over één ding zijn alle onderzoekers het helemaal eens. Daar waar de preek ondersteund wordt met een goede PowerPoint of audiovisuele hulpmiddelen, stijgt het 'rendement'. Horen en lezen betekent nl. niet één, maar twee poorten openzetten, waardoor de informatie van Gods woord bij ons naar binnen kan komen.
Ook ten aanzien van het volgende geldt dat je verschillende percentages tegen kunt komen, maar diezelfde onderzoeken wijzen uit dat horen, lezen en aantekeningen maken het (geestelijk) effect verder opschroeft. Een uittreksel met ruimte voor eigen aantekeningen draagt eraan bij dat de luisteraar alerter is en eerder geneigd is een actieve luisterhouding te ontwikkelen.
De zgn. aandachtsspanne (de tijd waarin iemand actief kan luisteren) wordt minstens verdubbeld bij het gebruiken van drie ingangspoorten: horen, zien en aantekeningen maken.
Maar daarmee we zijn nog steeds niet op het (menselijk gesproken!) 'maximale rendement'. Laten we naar het voorbeeld van de herkauwende dieren gaan. Zij nemen in relatief korte tijd veel voedsel tot zich. Om dat later weer opnieuw tevoorschijn te halen en te gaan herkauwen. Daar vindt de echte absorbering en vertering plaats. Bij dat herkauwen komen de voedingsstoffen vrij en worden zij beschikbaar voor opname in het lichaam. Dat beeld kan ook worden toegepast op de verwerking van de preek. Want wanneer later in de week wordt doorgesproken over datgene wat uit Gods woord is aangereikt, dringt het dieper door. En zal er in de regel meer praktische toepassing en dus ook meer effect zijn. Bovendien is het gezamenlijk bespreken van hetzelfde thema waar je gezamenlijk naar geluisterd hebt, een optimale werkvorm.
Kan het nog effectiever?
Ja, dat kan. Maar niet continu. Onderzoek heeft uitgewezen dat zgn. serie-prediking, in combinatie met bovenstaande elementen (horen/zien/aantekeningen maken en verwerken in kringen) en aangevuld met het gezamenlijk lezen van dezelfde lectuur, gedurende de weken van de serie, prediking een nog diepere doorwerking geeft. Dat is aangetoond bij onderzoeken in duizenden kerken. Effect en rendement zijn natuurlijk niet (altijd) objectief te meten. Maar wel is duidelijk geworden dat wereldwijd gedurende vele duizenden "40 dagen campagnes" in vrijwel alle kerken werd vastgesteld dat er meer zichtbare veranderingen waren. (bekering/ toewijding/ voor het eerst een taak oppakken/ gasten uitnodigen) Gedurende zeven zondagen bezig zijn en alle beschikbare hulpmiddelen inzetten, betekent menselijk gesproken maximaal rendement. Ook in ons land zijn er tientallen geschreven verslagen van predikanten/coördinatoren en kerkenraden beschikbaar die dit onderstrepen. Voorbeelden van 'veertig-dagen campagnes' kan je vinden op de website van Connect&Grow.
Dit documentje is gemaakt met als doel uitleg te geven over de mogelijke toegevoegde waarde van visuele hulpmiddelen, outline's en verwerkingsvragen voor persoonlijke doeleinden of gezamenlijke verwerking van de preek in de Bijbelkring.
